“Việt Nam có 54 dân tộc anh em, cùng sinh sống trên một lãnh thổ trải dài theo hình chữ S”
Có lẽ đây chính là câu nói cửa miệng của mỗi người con đất Việt mỗi khi giới thiệu về đất nước mình với người nước ngoài hay với con trẻ. Trong tâm trí mỗi con người Việt Nam đều thuộc nằm lòng câu nói này và coi đó là một sự thật hiển nhiên. Và chỉ dừng lại ở đó. Tôi cũng từng như vậy. Là một người Việt, tôi vẫn luôn tự hào về nền văn hoá đa dạng, lâu đời của nước mình. Nhưng có lẽ, việc sinh sống ở thành phố ngay từ khi mới sinh ra đã khiến tôi khó lòng mà nhận ra mức độ phong phú của nó. Chỉ đến khi tôi có một chuyến đi lên vùng núi Tây Bắc, được tận mắt chứng kiến nếp sinh hoạt của các nhóm người Mông khác nhau, tôi mới ngỡ ngàng, rằng văn hoá dân tộc người Mông nói riêng, và các dân tộc thiểu số khác nói chung, phong phú và muôn màu đến chừng nào.
Về phân loại, người Mông ở Việt Nam được chia thành 7 nhóm địa phương nhỏ, bao gồm Mông Đơ (Mông Trắng), Mông Đu (Mông Đen), Mông Lềnh (Mông Hoa), Mông Si (Mông Đỏ), Mông Dua (Mông Xanh), Mông Xúa (Mông Mán) và nhóm Na Mẻo. Họ được phân biệt thành những nhóm nhỏ như trên dựa vào cơ sở những sự khác biệt về mặt dân tộc học và ngôn ngữ học.
Ví dụ như trong trang phục dân tộc và mái tóc của mỗi nhóm người Mông đều có những điểm khác biệt:
Những người phụ nữ Mông Trắng mặc những bộ váy màu trắng, xẻ ngực, thêu hoa văn vùng cánh tay; cạo tóc, để tóc chỏm, vận khăn rộng vành.
Người Mông Hoa mặc váy chàm có hoa văn làm từ sáp ong, xẻ nách, trên ngực và vai có đắp các miếng vải màu và thêu; tóc dài, vấn tóc giả.
Phụ nữ Mông Ðen mặc váy bằng vải chàm, in hoa văn bằng sáp ong, áo xẻ ngực.
Trang phục Mông Xanh đắp ghép vải màu, hoa văn hình con ốc, hình vuông, hình quả trám và hình chữ thập; phụ nữ có chồng búi tóc lên đỉnh đầu, cài bằng lược móng ngựa, đội khăn tạo hình sừng.
Hay cử như là trong ngôn ngữ, các nhóm người Mông cũng sử dụng các bảng chữ viết khác nhau. Người Mông Trắng và Mông Xanh, sử dụng hệ chữ viết Pahawh Hmong, một bộ chữ bán âm tiết bản địa được phát minh bởi thủ lĩnh tinh thần người Lào Yang Shong Lue vào năm 1959. Trong khi người Mông Trắng có âm vô thanh /m̥/ được xác định bởi âm H trong bộ chữ Hmong Latinh hoá (Romanised Popular Alphabet – RPA), các âm tiết giọng mũi vô thanh lại không được tìm thấy ở người Mông Xanh.
Người Mông ở trên thế giới phân bố chủ yếu ở Đông Á tại vùng Tây Nam Trung Quốc, Lào, Mỹ, Myanmar và Thái Lan. Ở Trung Quốc, người Mông được định danh là 1 trong những nhóm người thuộc dân tộc Miêu, 1 trong 55 dân tộc thiểu số của Trung Quốc. Và cũng tương tự như tại Việt Nam, trên thế giới cũng dựa trên những đặc trưng màu sắc bộ váy của người phụ nữ Mông, cũng như những đặc điểm về mũ đội đầu và mái tóc của họ để phân thành các nhóm người khác nhau.
Sự phân chia thành các nhóm nhỏ như vậy đã khiến nền văn hoá Mông vốn đã đậm đà bản sắc dân tộc nay lại càng thêm phong phú hơn, đồng thời góp phần làm giàu thêm sự đa dạng của văn hoá dân tộc thiểu số Việt Nam. Qua đây, tôi cũng mong rằng trong tương lai, sẽ có thêm nhiều người nữa biết đến các nhóm người Mông hơn, để hiểu rằng giữa họ có những điểm khác nhau rất đẹp đẽ, thú vị như một cách để tôn trọng và phát triển nền văn hoá của dân tộc Mông và các dân tộc thiểu số khác cùng sinh sống trên mảnh đất Việt Nam thân yêu.